Her öğretmenin bellek hakkında bilmesi gerekenler

Psikoloji alanında, öğretmenlerin derslerinde yararlanabilecekleri pek çok araştırma bulunur ama bunların bir kısmına ulaşmak, bir kısmını da sınıftaki pratiğe uyarlamak zordur. Bu yazıda, hafıza üzerine yapılan araştırmalardan, öğretmenlerin yararlanabileceği bazı temel noktalara yer veriliyor.

Uzun dönemde öğrenme

Öğrencilerimiz nasıl öğreniyor? Belleği, öğrenilenleri ve öğrenme becerisini geliştirmenin özünde, bilgiyi saklayıp, gerektiğinde kullanabilme bulunuyor. Öğrenciler bu konuda neyin işe yaradığını bilip, en iyi stratejileri kullanabiliyorlar mı? 2013 yılında, Kent Eyalet Üniversitesi,  Duke Üniversitesi, Wisconsin Üniversitesi ve Virginia Üniversitesi, uzun vadede öğrenmeyi sağlama konusunda hangi stratejilerin en çok işe yaradığını bulmak için yüzlerce araştırmayı tarayarak sonuçları yayınladı.

Bu araştırma, öğrencilerin belleklerini güçlendirmek için uygulayabilecekleri stratejileri gözden geçiren en kapsamlı ve anlamlı araştırmalardan birisidir.

Araştırmanın temel bulguları:

İki teknik, uzun dönem belleği geliştirmede en etkili yöntemler olarak öne çıkıyor:

• Test alıştırmaları. Burada öğrenciler bir soruya bir cevap vermek zorundadır. Daha önceki sınav kâğıtları, çoktan seçmeli sorular ya da kompozisyon şeklindeki cevapları bu yöntemin kapsamında yer alır. Bu yöntem pek çok kez, etraflıca incelenmiş ve her seferinde öğrenmeyi geliştirdiği ortaya konmuştur.
• Dağıtılmış alıştırma. Bazen “ara verme” olarak da adlandırılan bu yöntemde, bir seferde çok fazla alıştırma yerine farklı zamanlarda ufak alıştırmalar yapılır. Esasen, öğrenciler, geniş bir zamana yayıldığında daha iyi öğrenirler; örneğin bir günde sekiz saattense sekiz günde birer saat gibi.

İki tekniğin daha etkili olduğu bulundu:

• Ayrıntılı sorgulama. “Bu neden doğru?” ya da “Eğer şöyle olsaydı nasıl olurdu?” gibi sorular sormak, öğrencilerin ellerindeki malzeme üzerine düşünmesini ve daha önce öğrendikleri şeylerle bağlantı kurmasını sağlar. Ancak bu teknik, öğrencilerin geçmiş bilgilerinin sağlam olmasını gerektirir.
• Aralıklı alıştırma. Bu teknikte öğrenciler farklı problem ya da konuları bir araya getirerek, zamanlarını sadece tek bir soruya ayırmaktan kaçınmış olurlar. Bu şekilde bilgileri her an taze kalır ve öğrenciler üzerinde çalıştıkları konular arasındaki benzerlik ve farklılıkları kolayca saptarlar.

Son olarak, aşağıdaki iki stratejinin öğrencilerin daha sonra öğrendiklerini hatırlama konusunda fazla bir fayda sağlamadığı ortaya kondu:

• Vurgulama/altını çizme. Pek çok öğrencinin en gözde yöntemlerinden birisi olmakla birlikte, konuların altını çizmenin uzun dönemde öğrenme konusunda genellikle işe yaramıyor. Öğrenciler bunu genellikle otomatik bir davranış olarak yaptıkları için hem daha önce öğrendikleri konularla bağlantı kuramıyor, öğrendikleri konudan sonuçlar çıkaramıyor. Kendi başına kullanıldığında, öğrencilerin nasıl kullandığına da bağlı olarak, çok kötü bir teknik değildir. Aşırı kullanıldığında, kitapları boyamayı andırır.

İlgili araştırmalar

Dünyanın dört bir yanından araştırmacılar, bu bulguları destekleyen araştırmalar yayınladılar. Ortak bulgulardan birisi, alıştırma testlerinin en etkili yöntemlerden birisi olduğunu ama bu testlerin birincil değerde sınavlar olarak görülmemesi gerektiğini ortaya koyuyor. Ancak o zaman öğrencilerin stres düzeylerini artırmadığı gibi, yetkinliklerini yargılanmamış oluyor. Bir diğer araştırma, aralıklı öğrenmenin çok işe yaradığını ortaya koyuyor. Buna göre, bu yöntemde öğrencilere unutup, yeniden öğrenmeleri için zaman tanınmış oluyor ve bu da onların uzun dönem belleklerini iyice güçlendiriyor.

Peki bunlar sınıfta nasıl kullanılabilir?

Öğretmenler bu bulgulardan nasıl yararlanabilir? Bu, her öğretmenin karşısındaki öğrencilere ve anlattığı konuya göre değişir. Ama her dersin başında ve sonunda ufak alıştırma sınavları uygulanması gibi fikirler uygulanabilir. Bu sırada, öğrencilerin artık sınavlarda karşılaşmadığı, daha önce işlenen konuların gözden geçirilmesi önemlidir.

Öğrencilerimize, hangi tekniklerin işe yaradığını, hangi tekniklerin işe yaramadığını öğretmemiz gerekiyor. Yazıları fosforlu kalemle işaretleyerek ya da bir konuyu yeniden okuyarak geçirilen her 60 saniye, verimli bir şekilde geçirilebilecek bir dakikanın harcanması demektir. Başlangıçta sözü edilen, birkaç üniversitenin ortak çalışması olan araştırmanın yazarlarının da söylediği gibi; “öğrencilere içerik ve eleştirel düşünme becerilerini öğretme konularına çok önem verilirken, nasıl öğreneceklerine dair etkili teknikler ve stratejiler üzerinde durulmuyor… öğrencilere bunları öğretmek, onlara içerik öğretilen ders zamanından almaz ve eğer bu teknikler farklı içerik alanları gözetilerek tutarlı bir şekilde, sürekli olarak öğretilirse öğrenciler bu tekniklerin etkilerini hem öğrenme şekillerinde hem de sınav notlarında hemen görebilir.”