Yazılı dille ilk örnekler yaklaşık 5000 yıl öncesine dayanmasına karşın, bu insanların dili konuşarak geçirdiği 60,000 yıl veya daha fazla sürenin yanında ufak bir kısmı oluşturuyor. Bu, türümüzün okur-yazarlık öğrenmeye yatkınlığını sağlayan beyin ağlarını geliştirme için yeterli zamanı olmadığı anlamına geliyor. Yıllarca uygulama ve öğretim yoluyla, kendimiz için bu bağlantıları kurduk.
Beyin okumayı nasıl öğrenir?
Beyin kendini sürekli yapılandırır, öyle ki ne zaman yeni bir beceri öğrensek, bu beceriyi gerçekleştirmemizi sağlayan nöronlar arası bağlantılar güçlenir. Bu yetenek, çocukluk çağında yükselir, bu nedenle öğrenme faaliyetlerimizin çoğu, ergenlik çağından önceye sıkışır. Bir çocuk okur yazar hale geldiğinde, beyninde sihirli bir "okuma merkezi" oluşmaz. Bunun yerine, daha önce bağlantılı olmayan mevcut alanları birbirine bağlamak için bir bağlantı ağı geliştirilir. Okuma, görsel kalıpları tanımak ve konuşulan dili anlamak için zaten kullanılan mimari üzerine kuruludur; yani okumak, görme yoluyla dile erişmenin bir yolu haline gelir.
Bir kelimenin yolculuğu
Okuma kabiliyetine sahip biri, yazılmış olan bir sözcükle karşılaştığında, bu bilgiler gözlerinden diğerinin görsel uyaranı gibi işlendiği oksipital lobuna (beynin arka tarafına) gider.
Oksipital loptan, sol fusiform girusa (beynin yüz tanıma bölümü) gider. Burası beynin "mektup kutusu" olarak da bilinir. Fusiform girus, siyah eğri/çizgileri bir kelimedeki harfler olarak algılar. Mektup kutusu, yalnızca okumayı öğrenmenin sonucu olarak geliştiği için kelimenin yolculuğunda özel bir mola vericidir. Çok küçük çocuklarda ya da okuryazar yetişkinlerde mevcut değildir ve disleksisi olan, beyinlerinin yazılı metni işleme biçiminde biyolojik bir farkı olan insanlarda daha az etkilidir. Sözcükler ve harfler, mektup kutusuna depolanır - tek tek şekiller veya desenler değil, semboller olarak saklanır. Bu nedenle okuma yeteneği olan biri, yazı tipinden, kitapçık ya da yazı tipinden bağımsız olarak hızlı bir şekilde kelimeleri tanıyabilir. Bilgi, daha sonra sözcük anlamını ve telaffuzu öğrenmek için mektup kutusundan beynin frontal ve temporal loblarına gider.
Bu alanlar, bir sözcük duyduğumuzda harekete geçer, bu nedenle yalnızca okuma ve yazma yerine dil için uzmanlaşmışlardır. Bilgi, okuma yeteneği olan bireylerde, sinaptik iletim yollarında çok hızlı dolaşabileceğinden; bu süre, yarım saniyeden daha kısadır. Ancak, sinaptik iletim yollarının inşası hala devam eden beş yaşındaki bir çocuğun beyninde ne olur?
Büyüyen Beyin
Küçük çocuklar için, gördüğünü anlama süreci yavaş ve çaba gerektirir. Çünkü başlangıçta sadece görme yetenekleri ile tanıdık bir kelime deposu oluşturamazlar, bu nedenle her harf veya harf sırasını "sesi çıkarmaları" gereken bir şey olarak görürler. Çocuklar, her yeni kelime öğrenme pratiği esnasında, beynin görsel ve sözlü dil alanları arasında yeni bağlantılar kurarlar; yavaş yavaş beynin mektup kutusuna yeni harfler ve kelimeler eklerler. Unutmamak gerekir ki, pratik olarak okuyabilen biri, bir sözcüğü görerek tanıdığında, sözcüğün şekli yerine o kelimedeki harfleri işlerler. Bu nedenle, okuryazarlık öğretimi, harflerin sembolik doğasını vurgulayarak, diğer bir deyişle harfler ve konuşma sesleri arasındaki ilişkilere dikkat çekerek çocukların öğrenmesini destekleyecek şekilde değişebilir. Burada, beyin görüntüleme araştırması ve eğitim araştırmalarının kanıtları, erken fonetik öğretiminin beyinde etkili bir okuma ağı oluşturmaya yardımcı olabileceğini göstermek için bir araya geliyor.
Okuma yazma sürecinin gelişimi için gelecekte neler olabilir?
Teknoloji geliştikçe, "okuryazar" olmanın ne anlama geldiğini yeniden tanımlamamız gerekir. Genç beyinlerin artık sadece yazılı dille değil, aynı zamanda yazılı dilin verildiği hızlı tempolu medyaya da uyum sağlamaları gerekiyor. Bunun kulaklarımızın arasındaki “bej süngerin” gelişimini nasıl etkilediğini ise sadece zaman gösterecek.
YORUMLAR:
0 comments: