Göktürkler kağanlığı

Göktürk Devleti Asya Hun Devleti'nden sonra Orta Asya'da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. Türk adını ilk defa siyasi manada bir devlet adı olarak kullanmışlardır. Göktürk Devleti 552'de Orta Asya'daki Avar hakimiyetine son veren Bumin Kağan tarafından Ötügen merkez olmak üzere kurulmuştur. Mukan Kağan ve İstemi Kağan dönemlerinde sınırlarını sürekli genişleten Göktürkler, bu dönemde Orta Asya'nın en güçlü devleti olmuşlardır. Tarihte bütün Türklerin bir bayrak etrafında toplandıkları ikinci dönem Göktürkler dönemi olmuştur.

Göktürkler, İpek Yolu hakimiyeti için Sasani Devleti'ne karşı Bizans, Bizans'a karşı ise Sasanilerle ittifak yaparak hakimiyetini devam ettirmek istemişlerdir. İç çekişmeler sonucunda Göktürk Devleti 582'de Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkleri 630'da, Batı Göktürkleri ise 659'da Çin hakimiyeti altına girmesiyle I. Göktürk Devleti yıkılmıştır.

ÖZELLİKLER
Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Tarihinin ilk milli alfabesi Göktürk alfabesidir, kendilerine ait 38 harfli alfabe ve takvim kullandılar, yazılı döneme geçen ilk Türk devleti. Türk tarihinde ilk defa para kullanılmıştır. Bozkurt ve Ergenekon destanları vardır. Türklere ait ilk milli kaynak Orhun abideleridir.

İKİNCİ GÖKTÜRK KAĞANLIĞI
Orhun abidelerinde geçen bir diğer önemli mesajlar da bağımsızlık üzerinedir. Bilindiği üzere; I.Göktürk Kağanlığının egemenliğine, Çin son vermiş ve Göktürkler, Çin egemenliği altına girmiş ve bağımsızlığını kaybetmiştir. Bu hadiseden sonra Türkler, bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadelelerinin sonucunda bağımsızlıklarını kazanıp II.Göktürk Kağanlığını kurmuşlardır.

KUTLUK İLTERİŞ KAĞAN DÖNEMİ̇
Uzun bir esaretin ardından 680 yılında Aşina soyundan gelen Kutluk akıl hocası Bilge Tonyukuk ile birlikte Çine isyan etti. Kutluk az zamanda Ötüken başkent olmak üzere kağanlığı örgütledi Bu yüzden İl'i (devleti) derleyip toparlayan anlamına gelen İl Teriş unvanı verildi. Kardeşi Kapgan'ı şad ilan etti ve Veziri Tonyukuk'u diplomasi ve ordu işlerinin başına geçirdi.

KAPGAN KAĞAN DÖNEMİ
Kutluğun ölümünden sonra yerine Kapgan Kağan geçti. Bu dönemde Kutluk Devleti güçlendi. Kapgan Kağanın siyaseti Çin'i baskı altında tutmak. Çin hakimiyetinde bulunan Göktürk topraklarını geri almak. Orta Asya'daki tüm Türk boylarını bir çatı altında toplamak. Bu amaçla Çin'i hakimiyet altına aldı fakat Çinin kültüründen uzak kalmak için sadece vergiye bağladı.

BİLGE KAĞAN
Kapgan Kağan'dan sonra Bilge Kağan geçti. Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşadı. Kardeşi Kültigin ile taht kavgasına girişmedi beraber devleti yönettiler. En büyük yardımcıları Tonyukuk idi. Çin ile ticari ilişki geliştirildi. Batı Türkistan'daki Türk boyları tamamen bağlandı. 725 yılında devletin bel kemiği olan Tonyukuk öldü. 731’de Kültigin öldü. 734 yılında da Bilge öldü. Daha sonra tahta çıkan kağanlar atalarının kurduğu devleti iyi yönetme becerisi gösteremediler. Karluk, Basmil, Onogurlar, Oğuzlar ve Uygurların çıkardığı isyanı bastıramadılar. 745 yılında Ötüken ve çevresini Uygurlar ele geçirerek Türklerin ve Orta Asya'nın yeni temsilcisi oldular. Türgişler de Batı Türkistan'ı yönettiler