Apollon lermenos

Kutsal Alanı Denizli iline bağlı Çal ilçesinin kuzeydoğusunda yer alan Ortaköy’ün kuzeyinde Büyük Menderes’in (Maiandros) güney kıyısında yaklaşık 250 metre yükseklikteki bir tepenin üzerinde kurulmuş olan Apollon Lairbenos kutsal alanı; tek bir kente bağlı olmaksızın bölge geneline hizmet veren, başlı başına, bağımsız bir yapı sergiler

Kutsal alanın; günümüze kadar, belirlenebildiği kadarı ile Motella, Tripolis, Hierapolis ve Dionysopolis kentlerine hizmet vermiş olduğunu, ele geçen çok sayıda yazıt aracılığı ile saptayabilmek mümkündür .

Yazıtlarda tanrının sıfatının, Lairmenos, Larmenos, Leimenos, Lermenos vb. (Λαιρµηνώ, Λερµηνώ, Λειµηνού) gibi bir çok farklı biçimde görülmesi dikkat çekicidir. Yazıtların dili Yunancadır ama yanlışlarla doludur ve yazanların dile hakim olmadıkları hissedilir. Bu durum, yöre halkının, yerel özelliklerine ve yazdıkları bu dili konuşmuyor olduklarına işaret eder. Apollon Lairbenos güneşle özdeşleştirilmiştir. Helios Apollon, Theos Helios Apollon ve Helios Apollon Lairbenos olarak onurlandırıldığı adak stelleri ve sikkeler üzerinde Lairbenos epigramı ile birlikte görülen, ışın tacı taşıyan Apollon başı betimlemeleri, tanrının güneşle özdeşliğinin kanıtlarını oluştururlar. Ayrıca yazıtlar üzerinde gördüğümüz çift ağızlı balta, tıpkı Apollon Kareios’da da olduğu gibi, tanrının sembolüdür .

Apollon Lairbenos’un, kutsal alanda Meter Leto ile birlikte tapınım gördüğü anlaşılmaktadır. Ana tanrıça, yazıtlar üzerinde kimi zaman sadece Meter kimi zaman da Meter Leto olarak onurlandırılmaktadır ve yazıt içerikleri ortak külte işaret ederler. M.S. 124-257 yılları arasına tarihlendirilen yazıtlar, Anadolu için iki özgün niteliği sergilerler. Bu özgün buluntu gruplarından ilki, katagraphai olarak adlandırılan ve kişi veya eşyadan feragat edildiğini gösteren yazıtlardır. Örnekler benzer bir şablon çerçevesinde yazıldıklarını göstermektedir. Öncelikle feragati yapan kişinin ve feragat ettiği eşya veya kişinin adının yer aldığı, sonrasında da eğer buna itiraz eden olursa tanrıya ödeyeceği ceza miktarının belirtildiği görülmektedir. Apollon Lairbenos kutsal alanında ele geçen mermer bir stel üzerindeki feragat yazıtı şöyledir: “Ben Melitine, Apollonios kızı….. beslemem Nike’yi Helios Apollon Larmennos’a terk ediyorum, eğer bir kimse buna karşı itiraz ederse tanrıya 1500 ve Fiscus’a (?) 1500 dinar para ödeyecektir” .

İkinci özgün grubu, Lydia ve Phrygia dışında örneğine rastlanmayan itiraf-günah çıkartma yazıtları oluşturmaktadır. Yazıtlardaki temel yapının; kişinin bir günah işlemesi, ardından çoğunlukla hastalıklar yolu ile tanrı tarafından cezalandırılması, hatasını anlayan kişinin günahını itiraf ederek tanrıyı yatıştırması, cezanın kaldırılması ve başkalarına da ibret olsun diye yazılarak kutsal alana dikilmesi, biçiminde olduğu görülmektedir. Günah çıkartma yazıtları, bölge insanının inanışları ve dönemin dinsel yaşamı ile ilgili önemli ipuçları vermektedir. Kutsal alana, arınmadan girilmeyeceği ve kutsal alana girmeden önce mutlaka arınılması gerektiği, tapınağa geç kalınmaması ve tapınakta uygunsuz davranışlarda ,

yalan yere yemin edilmemesi gerektiği ve kurban adayan kişinin adadığı kurbanın etinden yememesi gerektiği gibi bilgileri bu yazıtlar aracılığıyla, Phrygia’lıların kendi ağzından öğreniriz. Eğer bir günah yüzünden kirlenmişsen, arınmadan kutsal alana giremezsin ve günahını itiraf edip pişman olmazsan, tanrının gönlünü alamazsın. Yazıtlarda geçen rahip isimleri, birlikte değerlendirildiğinde, Lairbenos kutsal alanı rahiplerinin akraba oldukları, özellikle baş rahiplik makamının babadan oğula geçtiği görülmektedir. Apollon Lairbenos kültü, bu özelliği ile Didyma ve Lydia Apollon Pleurenos kültleri ile benzerlik gösterir. Apollon rahiplerinden biri olan Apollonios’dan bahseden ve onun Makedonia’lı olduğunu bildiren yazıt, bu yönüyle önem kazanmaktadır. Makedonia’dan tanınan Hyperbertaeus ve Dios aylarının da yazıtlarda görülmesi, kültün Makedonia kaynaklı olabileceği biçiminde yorumlanmaktadır.